Przydzielono Ci sprawę kryminalną

Czego dotyczy Twoje śledztwo?

Śmierci dziewięciu turystów na Północnym Uralu. Tragedia najprawdopodobniej miała miejsce w nocy z 1 na 2 lutego 1959 roku.

Co ofiary robiły zimą na Uralu?

Turyści planowali zdobyć dwa szczyty Północnego Uralu: górę Otorten i Ojka – Czakur[1]. Na mapach z lat pięćdziesiątych wysokość Otorten oszacowano na 1182 metrów n.p.m. Wedle nowoczesnych pomiarów szczyt liczy 1234 metrów n.p.m. W obowiązującej ówcześnie klasyfikacji wypraw turystycznych, pochodzącej z 1949 roku, wyprawa posiadała trzeci (to jest najwyższy) stopień trudności. Przewidziana była na 18 dni i obejmowała ponad 300 kilometrów[2]. Nie miała charakteru jedynie turystycznego. Wyprawę zorganizowano na część XXI zjazdu partii, który odbywał się w Moskwie od 27 stycznia do 5 lutego[3].

Dlaczego wyprawa posiadała trzeci stopień trudności, skoro szczyty były niskie?

Trudność nie polegała na zdobyciu niewysokich szczytów, o stosunkowo łagodnych zboczach, lecz na przejściu przez zimową tajgę uralską. Zaspy śnieżne dochodzą tam do 1,5 metra, a warunki pogodowe wymagają kondycji i odpowiedniego przygotowania. Teren znany jest ze śnieżyc, silnych wiatrów, zamieci i siarczystych mrozów. Turyści spali w namiocie, choć temperatura po zachodzie słońca spadała nawet do minus 30 stopni. Sprawę komplikowało również to, że w 1959 roku szczegółowe mapy Uralu były tajne z powodu prowadzonych w tym miejscu operacji wojskowych[4]. Turyści musieli polegać w dużej mierze na własnej intuicji, dysponując jedynie mapą, która lokalizowała punkty orientacyjne z dokładnością do około 10 km.

Czy to prawda, że akta tej sprawy są tajne do dziś?

Akta były tajne od 28 maja 1959 roku do 28 maja 2009. Obecnie znajdują się w archiwum w Jekaterynburgu i każdy może się z nimi zapoznać.

Uwaga – zgodnie z prawem, obowiązującym w Federacji Rosyjskiej, wolno wykonać fotokopię wybranych stron lub całości akt. Nie istnieje zakaz publikacji fotokopii, przepisanych treści akt lub ich tłumaczenia na dowolny język. Wszystkie dokumenty publikowane w serwisie diatlow.pl zostały zdobyte w sposób oficjalny, zgodnie z prawem, obowiązującym w Federacji Rosyjskiej.

Gdzie znaleziono namiot turystów?

Namiot turystów znaleziono na wschodnim stoku góry o numerze 1079, około 300 metrów od wierzchołka[5]. Szczyt nie posiadał oficjalnej nazwy na mapach. Zwyczajowo nazywano go Cholatczachl lub Wierchuspija. W języku ludu Mansów „Cholatczachl” oznacza: górę bez życia, miejsce bez życia, martwą górę, górę bez żywych istot. Terminologia mansyjska nie miała wymiaru magicznego, lecz pragmatyczny i w powyższy sposób charakteryzowała rejon, gdzie nie warto wybierać się na polowanie. Głębokość śniegu w najbliższej okolicy wahała się od kilkudziesięciu centymetrów do około 1,5 metra. Namiot rozbito w jamie, wykopanej w śniegu, której dno wyłożono nartami, pustymi plecakami i częścią kurtek[6]. Taki sposób budowy obozowiska był zalecany przez ówczesnych instruktorów turystyki[7] i uważany za bezpieczny.

Fot. 1 Widok na stok góry o numerze 1079. Fotografia z akt śledczych wykonana najprawdopodobniej 27 lutego 1959 roku.

Fot 2. Stok góry 1079. Fotografia z akt śledczych, wykonana pod koniec kwietnia lub na początku maja 1959 roku.

Czy to prawda, że wśród ofiar znajdowali się studenci i przewodnik?

Nie do końca. Spośród dziewięciu ofiar piątka studiowała na Uralskim Instytucie Politechnicznym im. S. Kirowa (zwanej dalej w skrócie Politechniką Uralską). Reszta pracowała zawodowo. Przewodnika na wyprawie nie było.

Kim były ofiary i co uznano za przyczynę ich śmierci?

Diatłow Igor (kierownik wyprawy) – 23 lata, student ostatniego roku Wydziału Radiotechnicznego Politechniki[8], planował zostać na uczelni jako pracownik naukowy. Przyczyna śmierci: hipotermia[9].

Doroszenko Jurij – 21 lat, student czwartego roku Wydziału Radiotechnicznego Politechniki[10]. Przyczyna śmierci: hipotermia[11].

Dubinina Ludmiła (Luda) – 21 lat, studentka czwartego roku Wydziału Budownictwa[12]. Przyczyna śmierci: kłuta rana serca, krwotok prawej komory serca, krwotok do jamy opłucnej (1,5 litra krwi), liczne złamania żeber z przemieszczeniem kości i wewnętrzne krwawienia klatki piersiowej[13].

Kolewatow Aleksander – 25 lat, starszy laborant w Instytucie 3394 (obecnie znanym jako WNIINM) w Moskwie. W trybie indywidualnym realizował studia na Politechnice: na czwartym roku Wydziału Fizyczno – Technicznego[14] i specjalizacji Hutnictwa Metali Kolorowych[15]. Przyczyna śmierci: hipotermia[16].

Kołmogorowa Zinajda (Zina) – 22 lata, studentka ostatniego roku Wydziału Radiotechnicznego Politechniki[17]. Przyczyna śmierci: hipotermia[18].

Kriwoniszczenko Jurij (Gierogij) – 24 lata, inżynier, absolwent Wydziału Budownictwa (studia ukończone w 1957 roku)[19] pracujący w Zakładzie Atomowym „Majak”[20]. W „Majaku” kierował pracami podległych mu żołnierzy, brał udział w usuwaniu skutków katastrofy kysztymskiej. Przyczyna śmierci: hipotermia[21].

Słobodzin Rustem – 23 lata, absolwent Wydziału Mechaniki (studia ukończone w 1958 roku)[22], pracujący w czelabińskim oddziale Zakładu Atomowego „Majak”[23]. Przyczyna śmierci: hipotermia, będąca wynikiem ogłuszenia i utraty przytomności po pęknięciu kości czołowej czaszki[24].

Thibeaux-Brignolle Nikołaj – 24 lata, inżynier, absolwent Wydziału Budownictwa (studia ukończone w 1958 roku),[25] pracujący w Zakładzie Atomowym „Majak”[26]. Przyczyna śmierci: uraz podstawy czaszki oraz wieloelementowe złamania kości czaszki z obwitym krwotokiem do opon mózgowych i wciśnięciem fragmentów złamanej czaszki do opon mózgowych (łączna długość pęknięcia czaszki 17 cm)[27].

Zołotariow Siemion – 38 lat, instruktor Kourowskiej bazy turystycznej, absolwent Instytutu Kultury Fizycznej w Mińsku (studia ukończone w 1950 roku)[28]. Przyczyna śmierci: krwotok do jamy opłucnej (litr krwi), powstały w wyniku wielokrotnych złamań żeber[29].

Czy w sekcji zwłok stwierdzono coś nietypowego?

Tak. Oznaki obrzęku płuc u wszystkich ofiar[30]. Wyciek piany z gardła i nosa u Jurija Doroszenki[31]. Spieniony płyn w płucach u niektórych z ofiar.

Czy na miejscu tragedii zauważono ślady obecności osób trzecich?

Znaleziono przedmioty, które nie należały do turystów (zostanie to omówione szerzej w kolejnych odcinkach Twojego śledztwa).

Co ofiary robiły przed śmiercią?

Rozcięły nożem namiot od środka w dwóch miejscach[32]. Na ścianie od strony zbocza znajdowało się ponadto około 10 otworów wykutych ostrym narzędziem, o średnicy nie większej niż 3 cm[33]. Turyści opuścili namiot, przebiegli kawałek, a następnie przeszli około 1,5 km w dół zbocza do dużego cedru, gdzie rozpalili ognisko. Kilka kroków od niego ekipa poszukiwawcza znalazła zwłoki dwóch mężczyzn, bez wierzchniej odzieży, ułożone równo, obok siebie, przykryte prześcieradłem[34]. Były to ciała Jurija Kriwoniszczenki i Jurija Doroszenki.

Naokoło ogniska ścięto nożem wierzchołki około 20 niewielkich choinek[35]. Z cedru odłamano gałęzie do wysokości 3 – 4 metrów[36]. Na korze widoczne były ślady krwi i poszarpanych tkanek miękkich[37]. Turyści przestali dokładać do ogniska, choć tuż obok leżał zgromadzony chrust[38]. Ścięli nożem wierzchołki około 20 niewielkich choinek, zaciągnęli je po ziemi 75 metrów w głąb lasu i równo ułożyli na dnie jaru, w kształcie prostokątnej platformy[39].

W jarze znaleziono zwłoki Ludmiły Dubininy, Siemiona Zołotariowa, Nikołaj Thibeaux-Brignolle i Aleksandra Kolewatowa[40]. W najbliższej okolicy, w śniegu, leżało kilka przedmiotów, między innymi: metalowa łyżka, pochwa od noża i rozcięte nożem fragmenty odzieży, należące do znalezionego pod cedrem Jurija Kriwoniszczenki[41]. Ciała pozostałych ofiar znajdowały się w linii prostej między cedrem a namiotem[42].

Fot. 3 Rysunek sporządzony przez Jewgienija Maslennikowa, biorącego udział w poszukiwaniach turystów. Przedstawia widok na stok góry 1079 oraz okoliczny las, widziany od strony szczytu. Czerwonymi kropkami zaznaczono miejsca znalezienia zwłok ofiar, na linii od cedru do namiotu.

Fot. 4 Arkusz 77 akt śledczych, zawierający szkic miejsca tragedii z naniesionymi punktami orientacyjnymi (kolor i legenda po polsku – diatłow.pl). W lewym górnym rogu znajduje się szczyt Otorten, do którego zmierzała grupa Diatłowa. Miejsce rozbicia namiotu oznaczono żółtym kolorem, szałas w których turyści zostawili zapasy żywności – pomarańczowym. Na linii namiot – cedr znaleziono zwłoki: Zinajdy, Rustema oraz Igora. Pod cedrem: Jurija Kriwoniszczenko i Jurija Doroszenko. W jarze, w głębi lasu: Ludmiły, Siemiona, Aleksandra i Nikołaja. Najpoważniejsze obrażenia stwierdzono u ofiar znalezionych w jarze i Rustema.

Czy to prawda, że jedna ze studentek miała wyrwany język, ofiarom wykłuto oczy, oderwano paznokcie itp.?

Nie, to nieprawda. Na ciałach 4 ofiar znaleziono zaawansowane ślady rozkładu i gnicia od wody. Były to zmiany pośmiertne, a nie urazy powstałe przez śmiercią.

Jakie informacje zawierają protokoły sekcji zwłok?

Diatłow Igor – urazy powstałe za życia: odmrożenia palców kończyn; ślady zaschniętej krwi na ustach; zadrapania i skaleczenia na dłoniach, kolanach, twarzy, prawym przedramieniu. Brak istotnych zmian pośmiertnych[43].

Doroszenko Jurij – urazy powstałe za życia: odmrożenia palców rak i nóg; odmrożone uszy; zadrapania i skaleczenia na lewym i prawym ramieniu, wardze, na prawym boku, plecach, lewym łokciu; siniaki na nogach: lewa 8 x 4 cm, prawa 5 x 1,5 cm; obrzęk opon mózgowych; szara, spieniona ciecz w płucach i górnych drogach oddechowych; wyciek spienionej, szarej cieczy z gardła i nosa. Brak istotnych zmian pośmiertnych[44].

Dubinina Ludmiła – urazy powstałe za życia: na zewnętrznej i przedniej części lewego uda krwiak 10 x 5 cm; przebity mięsień sercowy; w prawej komorze serca krwotok 4 x 4 cm; rozległe krwiaki do mięśni międzyżebrowych; obustronne, liczne złamania żeber; złamane żebra z prawej strony numer: II, III, IV, V; złamane żebra z lewej strony numer: II, III, IV, V, VI, VII; rozległy krwotok z prawej strony mostka; niedokrwienie opon mózgowych; 1,5 litra krwi w opłucnej. Zmiany pośmiertne (procesy gnilne, ślady rozkładu): brak gałek ocznych; brak tkanek miękkich na twarzy w obszarze łuków brwiowych, nasady nosa i oczodołów, z widocznymi kośćmi czaszki; brak tkanek miękkich górnej wargi z prawej strony, widoczne zęby; brak języka; przy kości ciemieniowej uraz tkanek miękkich 4 x 4 cm, odsłonięta kość; brak niektórych płytek paznokciowych na palcach dłoni[45].

Kołmogorowa Zina – urazy powstałe za życia: odmrożenia końców palców rąk; na wysokości lędźwi siniec od pleców do prawej połowy brzucha o rozmiarze 29 x 6 cm; po prawej stronie twarzy siniec 5 cm; liczne zadrapania i skaleczenia na twarzy i dłoniach; ślady krwotoku z nosa; obrzęk opon mózgowych. Brak istotnych zmian pośmiertnych[46].

Kolewatow Aleksander – urazy powstałe za życia: za prawych uchem rana; rozległy krwiak na lewym kolanie; na zewnątrz prawego uda uraz tkanek miękkich 25 x 15 cm, bez krwotoku. Zmiany pośmiertne (procesy gnilne, ślady rozkładu): brak tkanek miękkich przy oczodołach i łukach brwiowych, odsłonięte kości czaszki; defekt tkanek miękkich na prawym policzku 5 x 4,5 cm; brak tkanek miękkich przy dolnej szczęce, odsłonięte kości[47].

Kriwoniszczenko Jurij – urazy powstałe za życia: odmrożenia palców kończyn; oparzenia II i III stopnia; na całej zewnętrznej powierzchni lewego podudzia oparzenie o rozmiarze 31 x 10 cm, skóra zwęglona; rozległy krwotok prawego mięśnia skroniowego; palec prawej dłoni częściowo obdarty ze skóry; na dolnych zębach leży fragment odgryzionej skóry; na palcach dłoni i stóp ślady poparzeń; zadrapania, rany i skaleczenia na twarzy, stopach, dłoniach, pośladkach, udach; brak tkanek miękkich na czubku nosa; obrzęk opon mózgowych. Brak istotnych zmian pośmiertnych[48].

Słobodzin Rustem – urazy powstałe za życia: odmrożenia palców III i IV stopnia; pękniecie czaszki na wysokości kości czołowej, długości 6 cm, zlokalizowane 1,5 cm za szwem strzałkowym; pod twardą oponą mózgową 75 cm sześciennych krwistej cieczy; po lewej i prawej stronie kości skroniowej rozległe sińce krwotoczne; krwotoczny siniec przy prawej powiece; ślady krwotoku z nosa; na kostkach dłoni sińce krwotoczne; zadrapania i rany na twarzy, lewym podudziu i prawym przedramieniu; w opłucnej litr krwistej cieczy; obrzęk opon mózgowych, pienista ciecz w płucach. Brak istotnych zmian pośmiertnych[49].

Thibeaux-Brignolle Nikołaj – urazy powstałe za życia: złamanie kości czaszki na odcinku 9 x 7 cm; wielokrotne złamania kości skroniowej 3 x 3,5 x 2 cm, wskazany odcinek kości wciśnięty w jamę czaszki do twardych opon mózgowych; liczne złamania prawej kości skroniowej rozchodzące się od wspominanego wyżej urazu pęknięciami aż do kości czołowej; łączna długość pęknięcia do podstawy czaszki wynosi 17 cm; uraz podstawy czaszki; uraz prawej półkuli mózgowej; na prawym ramieniu rozległy siniec 10 x 12 cm. Zmiany pośmiertne (procesy gnilne, ślady rozkładu): na wysokości górnej szczęki z lewej strony uraz tkanek miękkich 3 x 4 cm; na palcach dłoni brak płytek paznokciowych[50].

Zołotariow Siemion – urazy powstałe za życia: złamanie żeber po prawej stronie numer: II, III, IV, V I VI; rozległy krwotok do mięśni międzyżebrowych; niedokrwienie opon mózgowych; litr krwi w opłucnej. Zmiany pośmiertne (procesy gnilne, ślady rozkładu): brak gałek ocznych; brak brwi; przy kości ciemieniowej uraz tkanek miękkich 8 x 6 cm, widoczne kości; przy łukach brwiowych i oczodołach braki tkanek miękkich 7 x 6 cm, widoczne kości czaszki[51].

Uwaga – zmiany pośmiertne nie są sensacyjne, nie mają charakteru „urazu”, nie wyjaśniają wydarzeń na Przełęczy, nie mogą służyć za podstawę do formułowania hipotezy. To wynik naturalnego procesu rozkładu ciała.

Fot. 5 Pomnik na cmentarzu Michajłowskim w Jekaterynburgu. Pochowano tu 7 ofiar tragedii. Jurij Kriwoniszczenko i Siemion Zołotariow spoczywają na cmentarzu Iwanowskim. Fotografie w górnym rzędzie od lewej: Jurij Doroszenko, Ludmiła, Igor. W środku: Siemion, Zinajda, Aleksander. Na dole: Jurij Kriwoniszczenko, Rustem, Nikołaj.

Jak wyglądał namiot i co w nim znaleziono?

Wejście było zasznurowane (zdaniem większości świadków) lub otwarte (zdaniem jednego świadka), dach lekko przysypany śniegiem, a ściana od strony zbocza podziurawiona, rozcięta nożem w dwóch miejscach i częściowo rozerwana[52]. Na dachu leżała latarka Igora Diatłowa,[53] przy wejściu wisiała kurtka Rustema Słobodzina, w kieszeni której znajdowały się należące do turystów pieniądze, w kwocie około 800 rubli. Pod nią znajdowała się siekiera oraz dwie piły w pokrowcach[54].

Z rozmieszczenia przedmiotów wynikało, że turyści spali (lub planowali spać) w poprzek namiotu, głowami w stronę rozciętej ściany. Przy niej znajdowały się rzeczy osobiste ofiar, nad którymi wisiało rozerwane prześcieradło[55]. Bliżej wejścia leżały produkty spożywcze, duży nóż, pokrojone kawałki boczku, piecyk i naczynia. W jednym w kubków zostały resztki kaszy mannej[56].

Fot. 6 Schemat rozcięcia namiotu, rysunek z akt śledczych.

Czy na miejscu tragedii zauważono coś nietypowego?

Tak. Prokurator odkrył, że w lesie, w okolicy jaru, część wierzchołków drzew była nadpalona[57], a najwyższe gałęzie nosiły ślady ognia. Ich skupiska występowały w kilkunastu miejscach, rozmieszczonych przypadkowo, bez epicentrum, z którego pożar mógłby przenieść się na pobliskie gałęzie[58]. Ślady ognia dały się zaobserwować tylko na najwyższych drzewach, wystających nad lasem. Niższe rośliny nie nosiły pozostałości pożaru. Prokuratorowi nie udało się znaleźć źródła ognia i wyjaśnić przyczyn zjawiska. Po zachodniej stronie zbocza o numerze 1079 zlokalizowano nietypowe leje i zagłębienia w ziemi, nieznanego pochodzenia.

Czy turyści mieli doświadczenie w turystyce górskiej?

Jedyną osobą, która nie znała uralskich gór i nie posiadała doświadczenia w turystyce sportowej był najstarszy w grupie Siemion Zołotariow[60]. Z niejasnych powodów przedstawił się grupie jako przewodnik, co nie było zgodne z prawdą[61]. Pozostali mieli doświadczenie w letnich i zimowych wyprawach wyższych kategorii trudności. Igor, Zina, Jurij Doroszenko i Ludmiła samodzielnie kierowali wyprawami, podobnie jak Aleksander, który szkolił początkujących turystów. Ponadto Igor Diatłow brał już udział w zimowej wyprawie trzeciej kategorii trudności po Polarnym Uralu[59].

Czy posiadali odpowiednie wyposażenie?

Wyposażenie grupy może wydać szokujące dla współczesnych turystów, chadzających w góry. Wynikało one z realiów ZSRR i opłakanego stanu zaopatrzenia sklepów. Brakowało w nich: specjalistycznego sprzętu, porządnych śpiworów, dużych namiotów, a nawet czekolady, niezbędnej jako „kaloryczny zastrzyk” na ciężkiej fizycznie trasie[62]. Nie było foliowych torebek, pozwalających na zapakowanie produktów, które nie powinny zamoknąć. Folię polietylenową sprzedawano tylko w aptekach na specjalne zamówienie[63]. Plecak każdego z turystów ważył około 40 kg[64] z powodu braku lżejszych odpowiedników wielu elementów wyposażenia. Poza kilogramami produktów spożywczych turyści musieli dźwigać również: ubrania na zmianę, kołdry do spania, rzeczy osobiste i ładunki wyjątkowo nieporęczne. Należały do nich: piła, siekiera, czekan do lodu, wiadra, garnki i żeliwny piecyk z rurą. Największym ciężarem był zrolowany namiot (około 20 kg), który niósł Rustem Słobodzin, najsilniejszy w grupie.

Czy ofiary piły przed śmiercią alkohol?

Z sekcji zwłok wynika, że nie[65].

Czy turyści mieli ze sobą broń palną?

Nie. W namiocie pozostawili przedmioty, mogące służyć do obrony, takie jak: kilka noży, dwie piły, czy siekierę. Bronią palną bardzo dobrze posługiwał się Aleksander Kolewatow – instruktor strzelectwa.

Czy to prawda, że w okolicy tragedii często występują lawiny?

Wręcz przeciwnie. Lud Mansów, zamieszkujący Północny Ural od wieków nie używa i nie zna znaczenia terminu „lawina śnieżna”, ponieważ wspomniane zjawisko po prostu tam nie występuje. Wynika to z faktu, iż na stokach, nad wierzchnią warstwą śniegu tworzą się grube skorupy z lodu. Góra, na której doszło do tragedii liczy zaledwie 1096 m n.p.m., kąt nachylenia zbocza wynosi 15 stopni.

To wszystko, co trzeba wiedzieć na początek.

Teraz możesz już rozpocząć swoje śledztwo.

____

Proszę o wskazanie autora i źródła przy korzystaniu z prawa cytatu.

Akta osobowe ofiar do wglądu: Уральский государственный технический университет — УПИ, Екатеринбург, ул. Мира, 19, 620002, Россия

Oryginał akt śledczych do wglądu: Государственный Архив Свердловской Области, Екатеринбург, ул. Вайнера 17, 620014, Россия

Zdjęcia użyte na stronie pochodzą ze zbiorów Fundacji Pamięci Grupy Diatłowa, prowadzonej przez Jurija Kuncewicza, z siedzibą w Jekaterynburgu, która posiada do nich wszelkie prawa. Z wyjątkiem serwisu diatlow.pl fotografia nie może być upowszechniana bez pisemnej zgody Fundacji.

____

Źródła:

[1] Информация о походе гр. Дятлова, Удобное Дело, Том 1, 32 – 35; Проект похода гр. туристов Дятлова, Удобное Дело, Том 1, 199 – 208

[2] Информация о походе гр. Дятлова, Удобное Дело, Том 1, 32 – 39

[3] Дело Томное „Гибель Группы Дятлова”, КТВ Телевидение, 12.12.2010

[4] М. Пискарева Сто Вопросов Юдину, Журнал Самиздат, 30.08.2014

[5] Протокол обнаружения места стоянки туристов, Удобное Дело, Том 1, 2

[6] Протокол обнаружения места стоянки туристов, Удобное Дело, Том 1, 2; Протокол осмотра места происшествия, Удобное Дело, Том 1, 3 – 6

[7] Допрос свидетеля Аксельрода М. А., Удобное Дело, Том 1, 316 – 329

[8] Akta osobowe numer 545224 – Igor Diatłow (Уральский политехнический институт имени С. М. Кирова)

[9] Акт исследования трупа Дятлова Игоря, Удобное Дело, Том 1, 120 – 126

[10] Akta osobowe numer 556279 – Jurij Doroszenko (Уральский политехнический институт имени С. М. Кирова)

[11] Акт исследования трупа Дорошенко Юрия, Удобное Дело, Том 1, 104 – 111

[12] Akta osobowe numer 557396 – Ludmiła Dubinina (Уральский политехнический институт имени С. М. Кирова)

[13] Акт исследования трупа Дубининой, Удобное Дело, Том 1, 355 – 357

[14] Заявление о переводе в УПИ, 02.04.1956, w: Akta osobowe numer 56/911 Уральский политехнический институт имени С. М. Кирова

[15] Rękopis. Autobiografia Aleksandra Kolewatowa 28.09.1956, w: Akta osobowe numer 56/911 Уральский политехнический институт имени С. М. Кирова

[16] Акт исследования трупа Колеватова, Удобное Дело, Том 1, 345 – 348

[17] Akta osobowe numer 546537 – Zinajda Kołmogorowa (Уральский политехнический институт имени С. М. Кирова); Indeks nr 546537 – Zinajda Kołmogorowa (Уральский политехнический институт имени С. М. Кирова)

[18] Акт исследования трупа Колмогоровой, Удобное Дело, Том 1, 127 – 134

[19] Akta osobowe numer 527289 – Georgij Kriwoniszczenko (Уральский политехнический институт имени С. М. Кирова)

[20] Постановление о прекращ. Дела, Удобное Дело, Том 1, 384 – 387

[21] Акт исследования трупа Кривонищенко Г., Удобное Дело, Том 1, 112 – 119

[22] Akta osobowe numer 534061 – Rustem Słobodzin (Уральский политехнический институтимени С. М. Кирова); Уцебная карточка студента 534061 – Уральский политехнический институтимени С. М. Кирова

[23] Постановление о прекращ. Дела, Удобное Дело, Том 1, 384 – 387

[24] Акт исследования трупа Слободина Рустема, Удобное Дело, Том 1, 95 – 103

[25] Akta osobowe numer 537104 – Nikołaj Thibeaux-Brignolle (Уральский политехнический институт имени С. М. Кирова); Dyplom nr 940198 – Nikołaj Thibeaux-Brignolle wystawiony 28.06.1958, Swierdłowsk

[26] Постановление о прекращ. Дела, Удобное Дело, Том 1, 384 – 387

[27] Акт исследования трупа Тибо-Бриньоль, Удобное Дело, Том 1, 352 – 354

[28] Dyplom nr 430992 – Siemion Zołotariow, wystawiony 1 sierpnia 1950 rok, Mińsk; Indeks nr 35/194 S. A. Zołotariow, wydany 16.01.1947

[29] Акт исследования трупа Золотарева, Удобное Дело, Том 1, 349 – 351

[30] Акт исследования трупа Слободина Рустема, Удобное Дело, Том 1, 95 – 103; Акт исследования трупа Дорошенко Юрия, Удобное Дело, Том 1, 104 – 111; Акт исследования трупа Кривонищенко Г., Удобное Дело, Том 1, 112 – 119; Акт исследования трупа Дятлова Игоря, Удобное Дело, Том 1, 120 – 126; Акт исследования трупа Колмогоровой, Удобное Дело, Том 1, 127 – 134; Акт исследования трупа Колеватова, Удобное Дело, Том 1, 345 – 348; Акт исследования трупа Золотарева, Удобное Дело, Том 1, 349 – 351; Акт исследования трупа Тибо-Бриньоль, Удобное Дело, Том 1, 352 – 354; Акт исследования трупа Дубининой, Удобное Дело, Том 1, 355 – 357

[31] Акт исследования трупа Дорошенко Юрия, Удобное Дело, Том 1, 104 – 111

[32] Фототаблица № 1, № 1, экспертизы № 199, Удобное Дело, Том 1, 388 – 392

[33] Губин А. Все становится на свои места, Уральском Рабочий, 21.01.1990

[34] Версии трагедии гибели Дятлова, КП ТВ Video, 2013; Допрос свидетеля Слобцова, Удобное Дело, Том 1, 298 – 300

[35] Протокол осмотра места происшествия, Удобное Дело, Том 1, 3 – 6; Допрос свидетеля Брусницына, Удобное Дело, Том 1, 362 – 369

[36] Протокол осмотра места происшествия, Удобное Дело, Том 1, 3 – 6; Допрос свидетеля Брусницына, Удобное Дело, Том 1, 362 – 369

[37] Иванов Л. Тайна огненных шаров, Ленинский Путь, 22 – 24.11.1990

[38] Допрос свидетеля Кривонищенко, Удобное Дело, Том 1, 273 – 274

[39] Анатолий Мохов – интервью, Общественный Фонд Памяти Группы Дятлова, 04.08.2010

[40] Протокол осмотра места обнаружения трупов, Удобное Дело, Том 1, 341 – 343

[41] Протокол осмотра места обнаружения трупов, Удобное Дело, Том 1, 341 – 343

[42] Протокол осмотра места происшествия, Удобное Дело, Том 1, 3 – 6; Допрос свидетеля Аксельрода М. А., Удобное Дело, Том 1, 316 – 329

[43] Акт исследования трупа Дятлова Игоря, Удобное Дело, Том 1, 120 – 126

[44] Акт исследования трупа Дорошенко Юрия, Удобное Дело, Том 1, 104 – 111

[45] Акт исследования трупа Дубининой, Удобное Дело, Том 1, 355 – 357

[46] Акт исследования трупа Колмогоровой, Удобное Дело, Том 1, 127 – 134

[47] Акт исследования трупа Колеватова, Удобное Дело, Том 1, 345 – 348

[48] Акт исследования трупа Кривонищенко Г., Удобное Дело, Том 1, 112 – 119

[49] Акт исследования трупа Слободина Рустема, Удобное Дело, Том 1, 95 – 103

[50] Акт исследования трупа Тибо-Бриньоль, Удобное Дело, Том 1, 352 – 354

[51] Акт исследования трупа Золотарева, Удобное Дело, Том 1, 349 – 351

[52] Допрос свидетеля Слобцова, Удобное Дело, Том 1, 298 – 300

[53] Допрос свидетеля Слобцова, Удобное Дело, Том 1, 298 – 300

[54] Допрос свидетеля Лебедева В. Л., Удобное Дело, Том 1, 313 – 315

[55] Допрос свидетеля Слобцова, Удобное Дело, Том 1, 298 – 300

[56] Допрос свидетеля Лебедева В. Л., Удобное Дело, Том 1, 313 – 315

[57] Богомолов С. Тайна огненных шаров, Уральском Рабочий, 8-12.07.1990

[58] Иванов Л. Тайна огненных шаров, Ленинский Путь, 22-24.12.1990

[59] Информация о походе гр. Дятлова, Удобное Дело, Том 1, 32 – 39

[60] Н. Варсегов и Н. Варсеговa Группа Дятлова убегала из палатки от удушливого газа, К. П., 23.06.2014; Н. Варсегов, Н. Варсегов Самого загадочного туриста кто-то похоронил на самом престижном кладбище, К. П., 21.04.2014; Информация о походе гр. Дятлова, Удобное Дело, Том 1, 32 – 39

[61] Rękopis. Dziennik Ludmiły Dubininy, prowadzony w czasie wyprawy na Otorten w 1959 roku

[62] Допрос свидетеля Колеватовой, Удобное Дело, Том 1, 270 – 272

[63] М. Пискарева Сто Вопросов Юдину, Журнал Самиздат, 30.08.2014

[64] Центр гражданского расследования трагедии Дятловцев Ответы Юдина Ю.Е Интернет-ЦЕНТРу трагедии Дятловцев 31.10.07 г. (часть 1) и 08.11.07 (часть 2) по телефону, 2007

[65] Акт исследования трупа Слободина Рустема, Удобное Дело, Том 1, 95 – 103; Акт исследования трупа Дорошенко Юрия, Удобное Дело, Том 1, 104 – 111; Акт исследования трупа Кривонищенко Г., Удобное Дело, Том 1, 112 – 119; Акт исследования трупа Дятлова Игоря, Удобное Дело, Том 1, 120 – 126; Акт исследования трупа Колмогоровой, Удобное Дело, Том 1, 127 – 134; Акт исследования трупа Колеватова, Удобное Дело, Том 1, 345 – 348; Акт исследования трупа Золотарева, Удобное Дело, Том 1, 349 – 351; Акт исследования трупа Тибо-Бриньоль, Удобное Дело, Том 1, 352 – 354; Акт исследования трупа Дубининой, Удобное Дело, Том 1, 355 – 357