Drogowskaz na Uralu Północnym. Pierwsza strzałka pokazuje Przełęcz Diatłowa. Druga Uszmę, gdzie w 1959 roku mieścił się
jeden z podobozów Iwdel-łagu. Trzecia górę Czistop, gdzie znajduje się opuszczona baza wojskowa.
W 1958 roku Ludmiła Dubinina była kierowniczką wyprawy na górę Czistop:

 

Wyprawa Igora Diatłowa

Wyprawa Igora Diatłowa została zorganizowana z okazji XXI Zjazdu Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego,
który odbywał się w Moskwie od 27 lutego 1959 roku. Koperta okolicznościowa i dedykowany wydarzeniu znaczek pocztowy:

Zdjęcie wykonane przez turystów z grupy Diatłowa.
Na ścianie budynku, zwieńczonego napisem „Chwała KPZR”, wisi transparent informujący o zjeździe:

Znaczki pocztowe z 1959 roku związane ze zjazdem (domena publiczna, wolna licencja):

Grupa Diatłowa planowała zdobyć dwa szczyty: Otorten (był podstawowym celem wyprawy, ponieważ nikt wcześniej nie wszedł na niego zimą) i Ojka-Czakur (w drodze powrotnej). W planie wyprawy, złożonym w Swierdłowskim Klubie Sportowym,
Igor podał następujące wysokości szczytów: Otorten – 1182 m n.p.m, Ojka-Czakur – 1279 m n.p.m.
Szczyt Otorten na zdjęciu poniżej, fotografia z 1963 roku:

Widok na Otorten z pobliskiego lasu, fotografia z 1963 roku:

Skały na szczycie Otorten, fotografia z 1963 roku:

 

Osoby, który planowały iść z Igorem na Otorten

Moisiej Akselrod. Został zaproszony do wzięcia udziału w wyprawie przez Zinę i Igora. Ostatecznie zrezygnował i podjął pracę zarobkową podczas ferii zimowych. Pod koniec lutego został kierownikiem ekipy ratunkowej, prowadzącej akcję poszukiwawczą w rejonie góry Otorten, który tak bardzo pragnął odwiedzić:

Walentyna Bałdowa. W grudniu 1958 roku znajdowała się na liście uczestników wyprawy Igora Diatłowa. Musiała zrezygnować, gdyż nie dostała urlopu. Przyjaźniła się z Ziną i Nikołajem. To właśnie do niej Zina napisała list w pociągu w drodze na Otorten, skarżąc się na byłego chłopaka (Jurija Doroszenkę), chodzącego za rękę z inną dziewczyną, co wywoływało jej zazdrość:

Walentyna Bałdowa przez czterdzieści pięć lat przechowywała listy od ofiar tragedii i notes z numerami telefonu do akademika
i do zakładu pracy Nikołaja. Zachowała również list, w którym Nikołaj pisał do niej o wyprawie na Otorten: „Szykuj się!”. Materiały przekazała Fundacji Pamięci Grupy Diatłowa. Zdjęcie Walentyny Bałdowej z 2014 roku, czyta na głos ksero artykułu z gazety, w którym wydrukowano list Ziny, napisany do niej w 1959 roku:

Władysław Bijenko tuż przed startem odłączył się od ekipy Diatłowa (okoliczności opisuję w książce). Zdjęcie z 2013 roku:

List Władysława Bijenki wysłany do badaczy tragedii w 2013 roku, w którym zrelacjonował wszystko,
co pamięta z tamtych wydarzeń:

Dzienniki i pamiątki

Ostatnia strona dziennika Ludmiły, który został oddany jej rodzinie przez prokuraturę obwodową w Swierdłowsku.
Notatka urwała się w połowie zdania, pisała o nartach:

Ostatnie strony dziennika Ziny, który został oddany jej rodzinie przez prokuraturę obwodową w Swierdłowsku.
Pomyliła się w zapisie daty. Notatka została naniesiona 30 stycznia 1959 roku, a nie 30 lutego.
W ostatnim zdaniu pisze o szałasie, który tego dnia grupa planowała postawić:

Druga strona listu Zina, który wysłała do rodziny 26 stycznia z placówki pocztowej w Wiżaju.
Pisała o wyprawie, prosiła o odpisanie na jej list:

Pocztówka wysłana przez Igora Diatłowa do jego ojca Aleksieja z poczty w Wiżaju (zamazany adres):

Druga strona pocztówki. Igor pisze o wyprawie. Planuje powrót 15 lutego:

Strony dziennika Rustema Słobodina, który został oddany jego mamie przez prokuraturę obwodową w Swierdłowsku.
Rustem zanotował mansyjskie słowa. Turystów nauczył ich geolog Ogniew:

Mansyjskie słowa w dzienniku Ziny:

Dwie strony dziennika Ziny. Przerysowała znaki Mansów z drzew i kreski oznaczające podpisy myśliwych.
Kształt po prawej stronie myśliwi wycinali w korze drzewa oznaczając miejsce, w którym upolowali łosia:

 

Iwdel

Mapa głównych podobozów Iwdel-łagu w północnej części obwodu swierdłowskiego (informacje o mapie w stopce).
W 1959 roku funkcjonował między innymi łagier w Uszmie (39 kilometrów od Przełęczy Diatłowa), o którym wspominam w książce:

Po śmierci Stalina, na mocy amnestii Chruszczowa i przemian politycznych wynikających z odwilży, z Iwdel-łagu zwolniono wielu więźniów politycznych (nie wszystkich). W 1959 roku niektóre podobozy wciąż działały. Inne pełniły funkcję więzienia.  W aktach śledczych, dotyczących tragedii na Przełęczy Diatłowa znajdują się zeznania osoby, której brat przebywał w uralskich łagrach. Świadek mówi: „Drugi brat <dane> od 1956 roku odsiaduje wyrok w Iwdel-łagu za gwałt”:

Iwdel w 1959 roku:

Zdjęcie wykonane w biurze jednostki wojskowej 6602 pod koniec lat pięćdziesiątych:

Książeczka wojskowa Chimzy Sunikajewa, który w 1959 roku pełnił służbę w jednostce numer 6602 na terenie Uralu Północnego.
Wielu żołnierzy z jednostki zostało zaangażowanych do poszukiwań grupy Diatłowa,
a następnie zwłok ofiar pod śniegiem za pomocą sond lawinowych:

Akta śledcze tom 1, strona 264. Fragment przesłuchania świadka Aleksandra Sawkina żołnierza z jednostki 6602 (punkt 4).
Używano skrótu „В/Ч 6602”:

Akta śledcze tom 1, strona 260. Fragment przesłuchania świadka Aleksandra Nowikowa żołnierza z jednostki 6602 (punkt 4):

Wiżaj

Zdjęcie wykonane w autobusie, w drodze do Wiżaju. Ekipa Igora Diatłowa podróżowała wspólnie z turystami,
którymi kierował Jurij Blinow. Na fotografii widać Zinę, Jurija Doroszenkę i Siemiona:

Jurij Blinow, podobnie jak Jurij Doroszenko, zasiadał w zarządzie Sekcji Turystycznej Klubu Sportowego na Politechnice.
Brał udział w poszukiwaniach zaginionych turystów. Notes z notatkami o poszukiwaniach przekazał badaczom tragedii:

Tak wyglądał Wiżaj w latach pięćdziesiątych XX wieku:

Wiżaj w latach pięćdziesiątych. Mieszkały tu głównie rodziny leśników i drwali oraz wojskowi z jednostki 6602.
Przy Wiżaju znajdował się skład drewna, do którego zwożono z tajgi pnie ścięte przez więźniów uralskich łagrów:

Iwan Riempiel, kierownik leśnictwa w Wiżaju. Turyści z grupy Diatłowa poprosili go o konsultacje w sprawie trasy
(w książce cytuję fragment zeznań, które złożył w prokuraturze):

Pilot Giennadij Patruszew (służył w 123 Pułku Lotniczym
i był zatrudniony jako pilot wojskowy Uralskiego Okręgu Wojskowego na lotnisku w Iwdelu, latał samolotem Jak-12M),
który rozmawiał z turystami z grupy Diatłowa i odradzał im wyprawę na Otorten:

Most w Wiżaju, zdjęcie wykonano w 1954 roku:

Jedna z głównych ulic w Wiżaju, zdjęcie wykonano w 1963 roku, jego autorem jest Walentyn Jakimienko,
któremu towarzyszył Jurij Judin (jedyny ocalony z grupy Diatłowa):

Panorama Wiżaju, zdjęcie z 1963 z ekspedycji Walentyna Jakimienko. Jurij Judin pierwszy od lewej:

Czterdziesty Pierwszy Odcinek

Zina i Jurij Judin:

Zina rozmawia najprawdopodobniej z Judinem, na drugim planie Aleksander z drwalami. Na schodach leżą plecaki turystów:

Drwale i geolodzy:

Turyści szykują się do drogi, w środku kuca Igor Diatłow:

Fotografia wykonana przed podróżą. Od lewej: Aleksander (tyłem), Luda oraz Igor.
Po prawej (z kijkami do nart) Jurij Kriwoniszczenko:

 

Drugi Północny

Podróż do Drugiego Północnego. Plecaki turystów wiezie na saniach woźnica Stanisław Walukiawiczus.
Przed saniami stoją Jurij Doroszenko, Zina i Luda:

Drugi Północny z pokładu helikoptera. Zdjęcie wykonano w 1954 roku:

Widok na Drugi Północny, fotografia z 1954 roku:

Zdjęcie wykonane podczas wyprawy Igora Diatłowa. Jurij Judin w Drugim Północnym, w tle zrujnowane baraki:

Pożegnanie Ludmiły Dubininy i Jurija Judina. Po lewej Igor Diatłow, za plecakiem Ludy Nikołaj Thibeaux-Brignolle.
Zdjęcie kolorowane:

Pożegnanie Jurija Judina i Ziny, z tyłu Siemion Zołotariow:

Zdjęcie wykonane przez turystów z grupy Diatłowa, którzy byli już na szlaku. Przedstawia Drugi Północny za ich plecami.
W środku kadru widoczny jest Jurij Judin:

Tak to miejsce wygląda obecnie:

 

Wyprawa Igora Diatłowa w kolorze

Swierdłowsk. Turyści szykują się do drogi. Zdjęcie wykonano w pokoju, w którym składowali wyposażenie i pakowali plecaki. W środku siedzi Igor, przy stole Nikołaj:

Turyści z grupy Diatłowa i Blinowa z żołnierzami Uralskiego Okręgu Wojskowego:

Zina w stołówce:

Zdjęcie wykonane na naczepie ciężarówki GAZ-63, którą turyści jechali z Wiżaju do Czterdziestego Pierwszego Odcinka.
Brakuje na nim Jurija Kriwoniszczenki, wykonującego fotografię:

Jurij Judin podnosi Zinę, która przewróciła się na nartach:

Czterdziesty Pierwszy Odcinek. Od lewej: Ludmiła jedząca kromkę chleba, za nią Igor i geolog Ogniew, po prawej Jurij Kriwoniszczenko:

Czterdziesty Pierwszy Odcinek. Od lewej stoją: Jurij Judin, Igor Diatłow, jeden z drwali, Ludmiła Dubinina (w jasnej kurtce),
za nią geolog Ogniew. Na schodach siedzą: Zina Kołmogorowa, niżej Nikołaj Thibeaux‑Brignolle i Aleksander Kolewatow.
Pozostali to drwale i geolodzy:

Drwale i geolodzy z Czterdziestego Pierwszego Odcinka na schodach baraku, w którym nocowali turyści:

Ludmiła i Jurij Kriwoniszczenko:

Jurij Doroszenko i Igor:

Od lewej Nikołaj, Luda, Siemion i Zina. Siemion i Nikołaj zamienili się nakryciami głowy:

Nikołaj robiący zdjęcie, po prawej Igor:

Zina robiąca zdjęcie:

Nikołaj, leży na swoim plecaku:

Przerwa w podróży. Turyści odpoczywają na leśnej polanie:

Nikołaj, ogląda pręt do mocowania namiotu.
Na wszystkich wyprawach naprawiał popsute rzeczy, jemu zgłaszano wszelkie problemy i usterki:

Rustem w resztkach kurtki, którą turyści niechcący spalili w ognisku:

Siemion rozmawia z Ziną podczas przerwy w trasie. Zina je kostki cukru (nie udało im się kupić czekolady w sklepie):

Aleksander i Rustem w obozie. Z tylu rozbity namiot:

Droga przez przecinkę w tajdze. Na pierwszym planie Rustem, za nim Siemion i Igor, po lewej Ludmiła:

Siemion na nartach w lesie. Przy pasku od plecaka ma zawieszony aparat fotograficzny:

 

Uralskie krajobrazy (fotografie wykonane przez grupę Diatłowa)

Mansyjski drogowskaz:

Skała w drodze do Drugiego Północnego:

Przecinka w lesie z widokiem na skałę:

Podpisy mansyjskich myśliwych wyryte w korze drzewa. Drugi od góry zostawił Mans z rodu Aniamow,
którego przedstawiciele byli przesłuchiwani przez prokuraturę rejonową w Iwdelu w związku ze śmiercią grupy Diatłowa:

Widok na góry z przecinki w lesie:

Ślady zostawione przez jednego z turystów:

Zamarznięta rzeka pokryta śniegiem, najprawdopodobniej Łozwa:

Mansyjski szałas (schron na rzeczy myśliwych, nad poziomem gruntu):

Ludmiła, Siemion i Zina podczas przerwy w drodze.
Nie ma pewności, do czego służyły drewniane konstrukcje, na których siedzą dziewczyny.
Najprawdopodobniej były to rusztowania mansyjskich rybaków do rozkładania i naprawiania sieci oraz suszenia ryb:

Zimowa turystyka po Uralu Północnym (fotografie grupy Diatłowa)

Siemion ze zrolowanym namiotem turystów. Wagę namiotu oszacowano na dwadzieścia kilogramów. Na szlaku niósł go Rustem, najsilniejszy ze wszystkich mężczyzn z grupy Diatłowa:

Droga przez las z plecakami. Nie wiem, kto znajduje się na pierwszym planie. Dalej: Siemion, Jurij Kriwoniszczenko i Rustem. W dzienniku zanotowano, że w niektórych miejscach grubość pokrywy śnieżnej dochodziła do stu dwudziestu centymetrów:

Nikołaj w zaspie. Dwa kadry dalej wyciąga rękę do fotografa, gdyż nie może podnieść się z plecakiem:

Zina wyciąga dłoń do osoby, która podaje jej kostki cukru. Grupa Diatłowa jadła go w czasie przerw, ponieważ nie udało jej się kupić czekolady w sklepach. Z tyłu od lewej stoją Jurij Kriwoniszczenko, Luda i Jurij Doroszenko:

Zdjęcie wykonane na szlaku podczas trudnych warunków pogodowych. Jurij Judin oszacował, że plecaki turystów na początku trasy ważyły po około czterdzieści kilogramów. Dziewczyny oddały najcięższe bagaże Rustemowi i niosły głównie produkty spożywcze, naczynia i ubrania:

Fotografia wykonana tego samego dnia. W środku kadru widoczny jest Rustem ze zrolowanym namiotem, przymocowanym do plecaka. Drugim, wyjątkowo nieporęcznym ładunkiem, był potwornie ciężki, żeliwny piecyk do ogrzewania namiotu. Mężczyźni z grupy Diatłowa dźwigali go na zmianę. Judin wspominał, że piecyk w plecaku uderzał niosącego w plecy podczas jazdy na nartach:

Siemion poprawia narty. W dziennikach ofiar zanotowano, że miejscami śnieg na szlaku był mokry i oblepiał płozy, co wymagało częstych postojów, w celu jego zeskrobania:

Rozbity namiot turystów. Przez większość nocy nie palili ognia w piecyku, w książce wyjaśniam z jakich powodów:

Aleksander na nartach. Trzyma pręty, niezbędne do rozstawienia namiotu:

Rozbijanie obozu. Od lewej: Aleksander, Luda i Jurij Kriwoniszczenko (trzyma w dłoniach żeliwny piecyk).
Osoba, która schyla się w lewym rogu kadru to najprawdopodobniej Zina lub ktoś w jej czapeczce:

Zina pisząca dziennik podczas przerwy w drodze. Za jej plecami Siemion:

Jurij Kriwoniszczenko ogląda znak mansyjskich myśliwych, wycięty w korze drzewa:

Igor Diatłow:

Przyjaciele ofiar sądzą, że to zdjęcie ma charakter żartobliwy. Zina na kolanach wyznaje miłość (lub oświadcza się) Rustemowi, który odrzuca jej uczucia. Po bokach stoją Ludmiła i Nikołaj, parodiowani w tej scenie:

 

________

© Alice Lugen. Wszelkie prawa zastrzeżone. Proszę o wskazanie autora i źródła przy korzystaniu z prawa cytatu.

Zdjęcia użyte na stronie (o ile nie zaznaczono inaczej) pochodzą ze zbiorów Fundacji Pamięci Grupy Diatłowa, prowadzonej przez Jurija Kuncewicza, z siedzibą w Jekaterynburgu, która posiada do nich wszelkie prawa. Z wyjątkiem serwisu diatlow.pl fotografia nie może być upowszechniana bez pisemnej zgody Fundacji.

• Zdjęcia z ekspedycji z 1963 roku zostały przekazane Fundacji przez Walentyna Jakimienko.
• Dzienniki ofiar, listy i książeczka wojskowa Chimzy Sunikajewa pochodzą ze zbiorów Fundacji.
• Archiwalne fotografie miejsc odwiedzonych przez grupę Diatłowa zostały skompletowane przez badaczy tragedii i znajdują się w zbiorach Fundacji.
• Część fotografii wykonanych przez ofiary tragedii w drodze na Otorten znajdowała się z prywatnym archiwum prokuratora Lwa Iwanowa, które obecnie znajduje się w zbiorach Fundacji.
• Klisze na podstawie których wywołano zdjęcia z wyprawy Igora Diatłowa posiadał prokurator Lew Iwanow. Obecnie ich właścicielem jest Jurij Kuncewicz, który otrzymał je od Aleksandry, córki prokuratora Iwanowa.
• Fragment mapy łagrów uralskich pochodzi ze zbiorów Biblioteki Uralskiej. Mapa została stworzona przez W. Kirillowa i opracowana komputerowo przez D. Popowa, we współpracy z firmą POLIS-ART. Wszelkie prawa posiada Biblioteka Uralska.
• Zdjęcia z wyprawy Igora Diatłowa zostały kolorowane komputerowo przez badaczy tragedii z Rosji.
• Pozostałe zdjęcia z archiwum autorki.

Przez „akta śledcze” rozumiem: Sprawa kryminalna o śmierci turystów w rejonie góry Otorten [Ugołownoje dieło o gibieli turistow w rajonie gory Otortien], Swierdłowsk 1959. Akta śledcze sprawy kryminalnej prowadzonej przez prokuraturę rejonową w Iwdelu oraz prokuraturę obwodową w Swierdłowsku zostały połączone. Nie nadano im sygnatury. Od 1959 do 2019 roku były przechowywane w Archiwum Państwowym Obwodu Swierdłowskiego [Gosudarstwiennyj Archiw Swierdłowskoj Obłasti] z siedzibą w Jekaterynburgu, przy ulicy Wajniera. Po wznowieniu dochodzenia ws. śmierci grupy Diatłowa akta zostały z archiwum zabrane. Obecnie nie wiadomo, gdzie się znajdują, ponieważ są przedmiotem pracy prokuratury.

Przez „Politechnika” rozumiem: Uralski Instytut Politechniczny [UPI, Uralskij Politiechniczeskij Institut], z siedzibą w Jekaterynburgu. 24 grudnia 1992 r. uczelnia zmieniła nazwę na Uralski Państwowy Uniwersytet Techniczny [Uralskij Gosudarstwiennyj Tiechniczeskij Uniwiersitiet]. Od 2008 r. funkcjonuje pod nazwą Uralski Uniwersytet Federalny im. Pierwszego Prezydenta Rosji B. N. Jelcyna [URFU, Uralskij Fiedieralnyj Uniwiersitiet imieni Pierwogo Priezidienta Rossii B. N. Jelcyna].

Czterdziesty Pierwszy Odcinek był znany pod kilkoma nazwami, między innymi: Czterdziesty Pierwszy Kilometr i Czterdziesty Pierwszy Kwartał. W dzienniku grupy Diatłowa używany jest skrót: „На 41-м” (akta śledcze, tom 1, strona 24).

Drugi Północny również był znany jako „Drugi Północny Odcinek” lub „Drugi Północny Kwartał” oraz „Druga Północna Osada”. Ostatni termin nawiązuje do ekspedycji geologicznej, która prowadziła w tym miejscu badania. W dzienniku grupy Diatłowa używany jest skrót: „до 2-го Северного” (akta śledcze, tom 1, strona 25).

Szczyt Ojka-Czakur jest znany pod trzema nazwami: Ойкачахл, Ойка-Чакур, Ойко-Чакур. Wedle nowoczesnych pomiarów góra ma 1322,4 m n.p.m.

Szczyt Otorten był znany również pod mansyjską nazwą, którą Rosjanie zapisywali cyrylicą jako Лунт-Хусап-Сяхыл (Lunt-Chusap-Sjakchyl). Wedle nowoczesnych pomiarów liczy 1234 m n.p.m.

W 1959 roku Jekaterynburg nosił nazwę Swierdłowsk.