Miejsce tragedii

Góra 1079, zwana Chołatczachl. Fotografia wykonana w maju 1959 roku:

Chołatczachl, widok z doliny rzeki Auspii, zdjęcie współczesne:

Rysunek Jewgienija Maslennikowa sporządzony na miejscu tragedii. Przedstawia widok od strony namiotu turystów na sąsiedni stok o numerze 880 oraz las w dolinie. Pomiędzy cedrem a namiotem czerwonymi kropkami Maslennikow zaznaczył miejsca znalezienia zwłok ofiar (to jest szkic orientacyjny, nie zachowano proporcji). Akta śledcze, tom 1, strona 78:

Rysunek z notesu Maslennikowa. Kropkami zaznaczył miejsca znalezienia zwłok Ziny, Rustema oraz Igora
w drodze od namiotu do cedru:

Stok góry Chołatczachl. Zdjęcie wykonane przez ratowników:

Stok góry Chołatczachl:

Widok na tajgę i pasmo gór. W oddali Chołatczachl.
Zdjęcie zostało wykonane przez ratowników z pokładu helikoptera wojskowego.
Nie wolno było fotografować terenu Uralskiego Okręgu Wojskowego z powietrza, o czym wspominam w książce.
Zignorowali to lub nie wiedzieli:

Widok na las ze zbocza Chołatczachl. Pierwszy od lewej stoi Borys Słobcow, to jego ekipa znalazła namiot grupy Diatłowa:

Widok ze szczytu Chołatczachl. Fotografia wykonana w 2012 roku podczas ekspedycji Saszy Kana:

Zdjęcie współczesne. Przedstawia stok Chołatczachl, od strony miejsca, w którym grupa Diatłowa rozbiła namiot:

Widok na Przełęcz Diatłowa, zdjęcie współczesne:

Okolica Przełęczy Diatłowa. Fot. wykonana przez Walentyna Jakimienkę w 2000 roku:

Widok ze szczytu Otorten na okolicę Przełęczy Diatłowa:

Namiot

Protokół znalezienia namiotu grupy Diatłowa, akta śledcze tom 1, strona 2:

Fotografia z akt śledczych. Namiot grupy Diatłowa przywieziony do ekspertyzy z miejsca tragedii.
Część uszkodzeń powstała podczas oględzin wykonanych przez ekipę ratunkową:

Schemat prezentujący wielkość namiotu w porównaniu z siedzącym i stojącym mężczyzną o wzroście 180 cm:

Zdjęcie namiotu wykonane 27 lutego przez ratownika Wadima Brusnicyna (cytowany w książce).
Z lewej Władysław Karielin, przed namiotem kuca Jurij Koptiełow:

Miejsce rozbicia namiotu. Fotografia z akt śledczych, wykonana przez prokuratora:

Rzeczy turystów wyjęte z namiotu na stoku góry 1079 (kolorowana fotografia z akt śledczych):

Ślady

Rysunek w notesie Jewgienija Maslennikowa po znalezieniu śladów turystów:

Fotografie z akt śledczych, wykonane przez prokuratora Wasilija Tiempałowa. Przedstawiają fragmenty ścieżki na zboczu z wypukłymi „stożkami” utworzonymi przez ślady turystów i padający śnieg (wyjaśniam to zjawisko w książce na stronie 133):

Fotografia z akt śledczych, wykonana przez prokuratora Tiempałowa. Odcisk buta:

 

Cedr

1959 rok. Ratownik pod cedrem, ogląda połamane gałęzie:

Ratownicy pod cedrem po znalezieniu zwłok Jurija Kriwoniszczenki i Jurija Doroszenki:

Resztki ogniska znalezionego pod cedrem:

Połamane gałęzie na cedrze. Zdjęcia wykonano w 1963 roku, podczas ekspedycji na miejsce tragedii.
Pochodzą z prywatnego albumu jej uczestnika Walentina Jakimienko:

Cedr. Fotografia wykonana w 2012 roku podczas ekspedycji Saszy Kana:

Widok na Przełęcz Diatłowa z cedru, na który wspiął się fotograf. 2012 rok:

 

Poszukiwania zwłok turystów w 1959 roku

Sondy używane przez ratowników do szukania zwłok pod śniegiem:

Radiotelegrafista ze sprzętem, sprowadzony na miejsce tragedii:

Ratownik na stoku Chołatczachl:

Poszukiwania zwłok na stoku Chołatczachl:

Namiot ekipy poszukiwawczej (pierwotnie szukała zaginionych turystów, a potem ich zwłok) rozbity w dolinie rzeki Auspii:

Ratownik przed namiotem. Na nogach ma specjalne ochraniacze, chroniące przed wilgocią. Mocowano je pod kolanami gumką lub sznurkiem. Były wyjątkowo niewygodne (nogi drętwiały i siniały) i nie dało się ich używać podczas jazdy na nartach, gdyż rwały się od mocowań. Identyczne ochraniacze mieli turyści z grupy Diatłowa:

Poszukiwania podczas zamieci, o których wspominam w książce:

Zaspy w dolinach, czwarty od prawej pułkownik Ortiukow:

Poszukiwania w dolinie, pomiędzy Chołatczachl a wierzchołkiem o numerze 880.
Wojskowi na wszystkich fotografiach z miejsca tragedii to żołnierze Uralskiego Okręgu Wojskowego.
Służyli w jednostce 6602, która pilnowała uralskich łagrów:

Ratownicy po sześciu godzinach pracy w zaspach:

Odprawa na szczycie Chołatczachl:

Fragment cytowanych w książce zeznań pułkownika Gieorgija Ortiukowa (kierownika akcji poszukiwawczej), które złożył 17 kwietnia w prokuraturze:

Od dnia znalezienia namiotu i pierwszych ciał ofiar na miejscu tragedii nieustannie pracuje zespół liczący od dwudziestu pięciu do trzydziestu pięciu osób. W tym czasie przeszukaliśmy półtora tysiąca hektarów. Każdy metr kwadratowy był sprawdzany trzy razy, poprzez kilka wkłuć sondą. Przeszukaliśmy całą dolinę górnego biegu Łoźwy, ale nie jesteśmy w stanie znaleźć pozostałych ofiar.

W książce (strona 146) omawiam okoliczności, podczas których komisja nadzwyczajna komitetu obwodowego partii w Swierdłowsku, nie zgodziła się rozpocząć poszukiwań zwłok pozostałych ofiar wiosną, po stopnieniu śniegu. Prokurator Iwanow wielokrotnie prosił o zmianę zdanie. Tłumaczył, że poszukiwania w zaspach sięgających ramienia wysokiego mężczyzny są niedorzeczne, do cna wyczerpujące i ratownicy ryzykują, pracując przy rozpadlinach, których nie da się dostrzec z poziomu zaśnieżonego gruntu. To samo robili Maslennikow i pułkownik Gieorgij Ortiukow. Ostatni wyjaśniał, że dowodzą ludźmi wymęczonymi fizycznie do tego stopnia, że po zakończeniu pracy nie są w stanie ruszyć ręką i podnieść się z posłania.

Dodatkowo większość była wycieńczona psychicznie, gdyż znała ofiary, których zwłok szukała. Siergiej Sogrin szukał ciała Siemiona Zołotariowa, który pierwotnie planował udać się na jego wyprawę po Uralu Subpolarnym. Miała towarzyszyć mu Zina (która bardzo mu się podobała), ale Igor przekonał ją, aby poszła z nim na Otorten. Prof. Piotr Bartołomiej szukał zwłok swojego przyjaciela Nikołaja. Maslennikow był na miejscu tragedii podczas znalezienia zwłok Igora Diatłowa, któremu wydał zgodę na wyprawę. Ekipa Karielina planowała spotkać się z grupą Diatłowa na szczycie Ojka-Czakur. Akselrod wybierał się z Igorem na Otorten.

Komisja uparła się przy swoim. W późniejszym terminie władze partyjne zabroniły prokuratorowi na przeprowadzenie wizji lokalnej po stopnieniu śniegu, choć było to jednym z pierwszych punktów, jakie rozpisał w planie śledztwa.

 

Ratownicy podczas przerwy w pracy. Pierwszy od prawej Wiktor Malutin.
W styczniu i lutym 1959 roku brał udział w wyprawie po Uralu Subpolarnym, którą kierował Siergiej Sogrin.
Miała towarzyszyć im Zina Kołmogorowa, ale Igor przekonał ją, aby dołączyła do jego ekipy:

Ratownicy na miejscu tragedii:

Zdjęcie wykonane przez pułkownika Ortiukowa z jego prywatnego archiwum. Przedstawia przylot na miejsce tragedii helikoptera wojskowego, którym dowożono jedzenie i ubrania na zmianę dla ratowników:

Akta śledcze, tom 1, strona 79. Szkic miejsca tragedii, sporządzony wspólnie przez prokuratora Iwanowa, pułkownika Ortiukowa
i Jewgienija Maslennikowa. Czerwonym kolorem zaznaczyli teren przeszukany przez ratowników od namiotu do cedru:

Rysunek z notesu Jewgienija Maslennikowa. Zaznaczył teren pracy jego ludzi w dolinie rzeki Auspii:

Strona z notesu ratownika Koptiełowa. Szkic po lewej przedstawia teren od cedru do namiotu:

To zdjęcie wykonano w kwietniu, podczas zamieci:

Poszukiwania w kwietniu:

Zdjęcie wykonane pod koniec kwietnia w obozie ratowników. Gotują jedzenie w wiadrach zawieszonych na kiju nad ogniskiem:

Koniec kwietnia. Przerwa w pracy. Mężczyzna pierwszy od lewej to Kurikow, szaman Mansów:

Obóz ratowników. Mycie rąk w wodzie z roztopionego śniegu:

Gieorgij Atmanaki, jeden z ratowników z grupy Władysława Karielina.
Trzy lata później zginął w wypadku górskim na Kaukazie (15 sierpnia 1962 roku). Miał wówczas 28 lat:

Podpis Gieorgija Atmanaki pod zeznaniami, jakie złożył w prokuraturze. Opowiadał o akcji poszukiwawczej i metodach pracy ratowników, zazwyczaj bezowocnych. Podpis na dole złożył prokurator Iwanow, który go przesłuchiwał.
Akta śledcze, tom 1, strona 220:

Ratownicy z radiotelegrafistą przed namiotem. Od lewej stoją: Władysław Karielin (w styczniu i lutym 1959 roku kierował wyprawą po Uralu Północnym. Jego ekipa miała spotkać się z grupą Diatłowa na szczycie Ojka-Czakur), Stanisław Tipikin (należał do grupy ratowników, która szukała zaginionych w rejonie góry Otorten pod kierownictwem Akselroda), Jegor Niewolin (radiotelegrafista, geolog), Moisej Akselrod (wybierał się na wyprawę Igora Diatłowa), Gieorgij Atmanaki (brał udział w wyprawie Karielina):

Jar

Fotografia z akt śledczych. Po prawej: ucięte szczyty małych jodełek, które ofiary zawlekły po śniegu do jaru
i ułożyły w kształcie prostokątnej platformy. Czarna plama w środku kadru to fragment uciętych nożem spodni,
zdjętych z martwego Jurija Kriwoniszczenki. Drugim kawałkiem spodni Ludmiła owinęła sobie stopę:

Fotografia z akt śledczych. Fragment spodni w zbliżeniu:

Zdjęcie wykonane przez ratowników, pracujących na miejscu tragedii. Rozkopywanie śniegu w jarze:

Akta śledcze. Pierwsza fotografia platformy:

Fotografia z akt śledczych. Dno jaru. W środku sonda, używana przez ratowników do poszukiwań.
Na pierwszym planie fragment platformy ze ściętych jodeł i brzozy, odkrytej po rozkopaniu śniegu:

Ratownik Suborow na dnie jaru:

Rysunek w roboczej wersji protokołu, sporządzonego na miejscu tragedii.
Przedstawia rozmieszczenie rzeczy osobistych ofiar na platformie. Akta śledcze, tom 1, strona 343:

Zdjęcie z akt śledczych. Strumień, utworzony z roztopionego śniegu, który płynął dnem jaru.
W tym miejscu znaleziono zwłoki Ludmiły, Nikołaja, Aleksandra i Siemiona:

To  miejsce wiosną 2016 roku:

Schemat prezentujący ułożenie zwłok znalezionych w jarze. Krewni ofiar proszą, aby nie publikować fotografii zwłok ich bliskich.
Nad głową klęczącej Ludmiły leży ciało Nikołaja, dalej Siemiona i Aleksandra:

Strumień wypływający z jaru w dolinie. Fot. ratowników z 1959 roku:

1959 rok. Ratownicy w dolinie przy strumieniu:

Las za cedrem. Tą drogą ofiary przeszły do jaru. Zdjęcie zostało wykonane w 1963 roku przez Walentina Jakimienko podczas oglądu miejsca tragedii, jakie przeprowadził z Jurijem Judinem oraz koleżankami i kolegami ofiar z Politechniki:

Jar, w którym znaleziono zwłoki ofiar. Fotografia wykonana w 2012 roku podczas ekspedycji Saszy Kana:

Szałas

Miejsce, w którym grupa Diatłowa postawiła prowizoryczny szałas.
Tu pozostawiła część wyposażenia i produkty spożywcze na drogę powrotną:

Szałas został znaleziony w lesie przez mansyjskich tropicieli. Towarzyszyła im grupa Borysa Słobcowa, ta sama,
która zlokalizowała namiot turystów. Wydobywanie produktów z szałasu:

Borys Słobcow i Kurikow w miejscu znalezienia szałasu:

Notatki prokuratora Iwanowa, sporządzone na miejscu tragedii, włączone do akt śledczych. Wylicza wszystko, co zostało znalezione w szałasie. Między innymi: 1,5 kg soli, 8 kg cukru, 200 g kakao, 200 g kawy, 1 kg mleka w proszku,
7 kg sucharków, 5 kg makaronu, 7,5 kg kaszy gryczanej i owsianej:

Ostatni rysunek

Ostatni rysunek w notesie Jewgienija Maslennikowa. Projekt pomnika upamiętniającego ofiary tragedii:

________

© Alice Lugen. Wszelkie prawa zastrzeżone. Proszę o wskazanie autora i źródła przy korzystaniu z prawa cytatu.

Zdjęcia użyte na stronie (o ile nie zaznaczono inaczej) pochodzą ze zbiorów Fundacji Pamięci Grupy Diatłowa, prowadzonej przez Jurija Kuncewicza, z siedzibą w Jekaterynburgu, która posiada do nich wszelkie prawa. Z wyjątkiem serwisu diatlow.pl fotografia nie może być upowszechniana bez pisemnej zgody Fundacji.

• Notes Jewgienija Maslennikowa pochodzi z archiwum Fundacji, której został przekazany.
• Zdjęcia śladów wykonane przez prokuratora Wasilija Tiempałowa pochodzą z akt śledczych.
• Zdjęcia innych miejsc i obiektów w aktach śledczych zostały wykonane przez prokuratora Lwa Iwanowa, pułkownika Ortiukowa lub ratowników, pracujących na miejscu tragedii i zostały dołączone do albumu, stanowiącego dodatek do akt.
• Notes Koptiełowa został przekazany badaczom tragedii i znajduje się w zbiorach Fundacji.
• Zdjęcia z ekspedycji z 1963 roku zostały przekazane Fundacji przez Walentyna Jakimienko.
• Fotografie pochodzące z prywatnych albumów ratowników (między innymi Anatolija Mochowa) znajdują się z zbiorach Fundacji.
• Prywatne zdjęcia pułkownika Ortiukowa, których nie włączono do akt zostały przekazane Fundacji.
• Pozostałe fotografie pochodzą z albumu Saszy Kana lub ze zbiorów autorki.
• Brak numeru strony przy aktach śledczych oznacza, że materiał nie pochodzi z dwóch tomów, w których zgromadzono dokumenty, ale z dołączonego do nich albumu.

Przez „akta śledcze” rozumiem: Sprawa kryminalna o śmierci turystów w rejonie góry Otorten [Ugołownoje dieło o gibieli turistow w rajonie gory Otortien], Swierdłowsk 1959. Akta śledcze sprawy kryminalnej prowadzonej przez prokuraturę rejonową w Iwdelu oraz prokuraturę obwodową w Swierdłowsku zostały połączone. Nie nadano im sygnatury. Od 1959 do 2019 roku były przechowywane w Archiwum Państwowym Obwodu Swierdłowskiego [Gosudarstwiennyj Archiw Swierdłowskoj Obłasti] z siedzibą w Jekaterynburgu, przy ulicy Wajniera. Po wznowieniu dochodzenia ws. śmierci grupy Diatłowa akta zostały z archiwum zabrane. Obecnie nie wiadomo, gdzie się znajdują, ponieważ są przedmiotem pracy prokuratury.

Cedr – sosna syberyjska, potocznie zwana cedrem syberyjskim lub limbą syberyjską. W obwodzie swierdłowskim powszechnie używa się określenia „cedr”, takie pada w aktach.

Szałas – takie określenie pada w dziennikach ofiar tragedii i aktach śledczych. Faktycznie był to rodzaj bardzo prowizorycznego szałasu, schronu na rzeczy, zabezpieczonego przed wilgocią.

W 1959 roku Jekaterynburg nosił nazwę Swierdłowsk.